آموزش آواز سنتی ایران

در طول تاریخ بشریت، بی تردید حنجره ی انسان را می توان به عنوان اولین و طبیعی ترین سازموسیقایی به شمار آورد.

در سیر تکامل شکل گیری زبان گفتگوی انسانی و خط نوشتاری، به تدریج آواهای قراردادی، جای خود را یه حروف و کلمات صدا دار و دارای اشکال معین دادند. در این میان، بیان کلمات شناخته شده، نقشی حیاتی در برقراری ارتباط میان انسانها ایفا نموده است؛ چه بیان شفاهی و چه مکتوب.

در بیان شفاهی کلمات، نقش و تاًثیر به کارگیری ادوات سخنوری اعم از صدای خوش، ادای هرچه صحیح تر کلمات، فراز و فرود درست، کافی و به هنگام آوای کلمات، داشتن حس عاطفی متناسب با فضای روانی موضوع سخن و چندین عامل متغیر دیگر، روز به روز بیشتر جلوه گری نموده و ضرورت وجودی خویش را در نافذ نمودن سخن به اثبات رسانده است.

تمامی آن چه آمد، پیش زمینه ی رویکرد انسان به سمت ادای سخن همراه با آوای موسیقایی است و این چنین است که " آواز" در زبان اقوام و ملل گوناگون جهان، جایگاهی بس محبوب، اثربخش و والا گرفت.

آواز، مؤثرترین ، طبیعی ترین و همیشه در دسترس ترین راه برای تخلیه هیجانات اعم از شادی، غم، ترس، خشم ، حیرت و همچنین رسیدن به تعادل عاطفی در خلوت و جلوت است. از این رو به نظر می رسد که رویکرد عمومی نسبت به آواز، بسیار بیش از سایر ادوات موسیقی باشد.

در تاریخ چند هزار ساله ی فرهنگ، تمدن وهنر ایران زمین نیز، به رغم گم گشتگی بسیاری اسناد مکتوب و آثار عینی، ردی بسیار پر نقش و نگار از جایگاه والای آواز سنتی ایرانی در دل و جان تمامی اقشار مردمان این سرزمین به چشم می آید؛ از لالایی های مادران اقوام گوناگون گرفته، تا آواز چوپانان و برزیگران و دلدادگان و سور واران و سوگواران و جنگاوران و صنعتگران و دستفروشان دوره گرد و...و...و...

اساتید آموزش آواز

از این رو، همانند هر هنر و صناعت دیگر، آموزش آواز سنتی ایرانی به منظور انتقال فنون و ظرایف و تجارب پیشینیان به آیندگان و حفظ و اشاعه ی میراث گرانقدر نیاکان همیشه ضروری بوده و هست.

آموزش آواز، از دیر باز رونقی چشمگیر در بازار هنر ایرانی داشته است. در جای جای این سرزمین پهناور، آوازی را که اساتید اقوام گوناگون به هنرجویانشان آموخته اند، هر یک بخشی از آموزش آواز سنتی ایرانی به شمار می آید.

در سده ی اخیر، بزرگانی بسیار در عرصه ی آموزش آواز، کوششی به یاد ماندنی و تربیت شاگردانی استاد شده از خود به یادگار نهاده اند.

از جمله ی این اساتید در زمینه ی آموزش آواز سنتی ایرانی، می توان از بزرگانی همچون سید عبدالرحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی، تاج اصفهانی، اقبال السلطان آذر، رضا قلی میرزا ضلی، قمر الملوک وزیری، حسین طاهر زاده، ادیب خوانساری،  حسینعلی خان نکیسا و بسیاری بزرگان دیگر نام برد که در اجراهای منحصر به فرد و مکتبساز و همچنین شاگرد پروری و آموزش آواز ایرانی، عمر عزیز خویش را صرف نموده اند.

کلام مشترک آن بزرگان و همچنین اساتید مجرب سالهای اخیر در زمینه ی آموزش آواز سنتی ایرانی، اساساٌ این است که آموزش آواز سنتی ایرانی، صرفاُ بر آموزش ردیف دانی و ردیف خوانی استوار نیست؛ بلکه دهها مؤلفه ی دیگر باید در کنار ردیف دانی و ردیف خوانی قرار گیرد، تا محصول کار، آوازی کامل و روحبخش باشد و رسالت آموزش آواز سنتی ایرانی به کمال رسد.

منش و روش آموزش آواز

اولین اصل در آموزش آواز سنتی ایرانی، استعداد سرشتی هنرجو و درک ذاتی او از اصوات موسیقایی و بسامدها و فواصل آن ها از یکدیگر است. دیگر شرط ، سلامت و تناسب اندام و اعضای مورد استفاده ی او برای خواندن آواز است؛ و دیگر لازمه وجودی در آموزش آواز سنتی ایرانی، تهذیب نفس و صداقت و پاک روحی هنرجوی آواز به شمار می آید؛ زیرا آواز، بیش از هر صدای موسیقایی دیگر، شخصیت و ماهیت هنرمند را افشا می کند.

هنرجویی که در سیر آموزش آواز قرار می گیرد، باید پیوسته از سنگدلی و شقاوت به دور باشد؛ برخوردار از روحی آرام و دلی سرشار از عاطفه و مهربانی باشد تا بتواند به قله ی آواز اثربخش برسد.

همچنین، به دلیل پیوند ناگسستنی آواز و شعر و اساساٌ رسالت آواز مبنی بر تفهیم و تأثیر گذاری هرچه بهتر شعر، لازم است هنرجوی آموزش آواز ایرانی، از دریای بیکران و پرگهر شعر ایرانی نیز بهره ها گیرد، شعر را به درستی فراگیرد، به نیکی درک نماید و به زیبایی هرچه بیشتر به آواز خوش بخواند.

در کنار اصولی که به برخی از آنها اشاره رفت، آموزش آواز سنتی ایرانی، در بر گیرنده چندین نکته ی اساسی در منش و روش است که تنها به واسطه وجود اساتید مجرب، به هنرجوی آموزش آواز قابل انتقال می باشد.

"هاشم یاوری"

مدرسین آموزش آواز سنتی در آموزشگاه موسیقی شمیم باران